–नारायण ढुङ्गाना
काठमाडौँ । ‘महिला’ अर्थात नारीभित्र मात्र स्त्रीत्व पर्दैन । नारीभित्रै पुरुषत्व समाहित हुन्छन् । सारा जगतकै आधार नारी सृष्टि हो भन्ने कुरा प्रमाणित गरिरहनु पर्ने विषय पनि होइन । यिनै दर्शन, सिद्धान्त र भावसहित नारीका विविध आयामलाई विभिन्न देशका महिला कलाकारले क्यान्भासमा रङ्गाउनु भएको छ । क्यान्भासमा कतै नारी शक्तिका रुप झल्किएका छन् । कतै प्रकृति र महिलाबीचको अन्तरसम्बन्ध झल्किएका छन् ।

कलाका अनेक रङहरुसँगै महिलाका मनोभावनाहरु क्यान्भासमा छचल्किएका छन् । यती खेर काठमाडौँमा तीन देश (नेपाल, भारत र बंगलादेशका) महिला कलाकारको जमघट काठमाडौँमा भएको छ । महिला कलाकारको सहभागीतामा महिलाहरुले नै सिर्जना गरेका चित्रकला तथा मूतिकला प्रदर्शनी विरलै भेटिन्छन् । तर, यसपाली भने त्रिदेशीय कला प्रदर्शनीमा महिलाले मात्रै बनाएका सिर्जना पस्किएका छन् ।
भिडियो, कलाकारसँग कुराकानी
यि सबै कलात्मक भाव काठमाडौँको बबरमहलस्थित नेपाल कला परिषद् देखाइएको छ । जहाँ नेपाल, भारत र बङ्गलादेशका महिला कलाकारका चित्रकला तथा मूर्तिकलाको अन्तर्राष्ट्रिय प्रदर्शनी चलिरहेको छ । यसले प्राय कमजोर बनाइने गरिएको महिला शक्ति पुरुषको भन्दा कम छैन भन्ने देखाउँछ । यहाँ ६२ जना महिला कलाकारका झण्डै २०० कलाले कला परिषद्को तीन वटा हल भरिएको छ । महिला र उनको शक्तिलाई नजिकबाट नियाल्न र बुझ्न यस कला प्रदर्शनीबाट सकिन्छ ।
महिलाका रङ् र कुची कुनै पुरुष कलाकारकाभन्दा कम शक्तिशाली देखिँदैनन् । बरु अब्बल देखिन्छन् । महिलाहरुको कला प्रदर्शनीमा प्रेम, खुसी, जनजीवन, प्राकृतिक सौन्दर्य, सांस्कृतिक सम्पदा, महिला अनुभूति, भाव, संवेदना पस्किएका र परम्परागत चित्रकला र मूर्तिकला देख्न पाइन्छ ।

आधुनिक र नारीवादी कलाकारका रूपमा आफ्नो कला यात्रा अघि बढाउनुभएकी भारतीय कलाकार मौमिता घोष भन्नुहुन्छ, “कला क्षेत्रमा पनि महिलाहरुलाई निक्कै चुनौती छ । पुरुषको तुलनामा महिला कमजोर पारिएको अनुभव गरेको छु, त्यसैले महिलाहरुकै समूह बनाएर हामीले महिला कलाकार पनि केही गर्न सक्छन् भन्ने देखाउने प्रयास गरेका हौँ ।” सन् २०१८ बाटै भारतीय महिलाको समूह ‘स्प्रेड वीङ्स’मार्फत कलामा महिलाको क्षमता र शक्ति प्रस्तुत गर्दै आएका छन् ।



घोषले थप्नुभयो, “अहिले हामी एउटै स्टुडियोमा काम गर्छाैँ, ग्यालेरी पनि संयुक्त खोज्ने तयारीमा छौँ। ठाउँठाउँठमा गएर संयुक्त कला कार्यशाला र प्रदर्शनी पनि गरेका छौँ। यो सबै महिला कलाकारलाई प्रोत्साहन र अगाडि बढाउनका लागि गरिएको प्रयास हो।” महिला मिलेर महिला कलाकारको सशख्तिकरणमा काम गरिरहेको र त्यसैको एउटा काम नेपालमा भएको त्रिदेशीय कला प्रदर्शनी भएको उहाँले बताउनुभयो ।
उहाँले नेपालमा पनि महिला कलाकार एकीकृत हुनुपर्नेमा सुझाव दिनुभयो । महिला कलाकारलाई अझै पनि समस्या रहेको सुनाउँदै उहाँले घरगृहस्थी सम्हालेर काम गर्नुपर्ने अवस्था रहेको सुनाउनुभयो ।
कला परिषद्मा प्रकृतिमा रमाउने अर्का भारतीय कलाकार सोमा बेनर्जीका तलाउमा कमलको फूल फर्किरहेको सुन्दर सिर्जना देख्न सकिन्छ । पहिलो पटक नेपाल आउनुभएकी उहाँले नेपालको प्रकृतिले पनि आफूलाई लोभ्याएको र चित्र सिर्जना गर्न मन लागेको बताउनुभयो ।
अर्का भारतीय कलाकार पियाली गाँगुलीले पनि पहिलो पटक नेपाल आएको सुनाउनुभयो । प्रदर्शनीमा उहाँले प्रकृतिलाई नै जोडेर गाउँले जीवन, बालबालिकाको खुशी र एक जोडी भँगेराको प्रेमलाई प्रस्तुत गर्नुभएको छ ।
उहाँले आफूहरुले महिला कलाकारका समस्या समाधान गर्दै कला क्षेत्रमा अब्बल बनाउन संस्था खोलेरै अघि बढेको सुनाउनुभयो । उहाँले बालबालिकाको खुसीलगायत गरेर ४ कला प्रस्तुत गर्नुभएको छ ।
भारतीय महिला कलाकारका कला भिडियोमा
बंगलादेशबाट आएकी उमी हविवाले पनि परम्परागत कलासहित प्रकृतिलाई कलामा प्रस्तुत गर्नुभएको छ । उहाँका अनुसार समसामयिक विषयका चित्र पनि समावेश गरिएको छ । त्यहाँ परम्परागत रुपमा चल्ने रिक्सालाई उहाँले प्रस्तुत गर्नुभएको छ ।
उमीकै पहलमा बंगदालेशका कलाकारले पनि महिला शक्ति र शशक्तिकरणका लागि भनेर हालै मात्र घुड्डी काइट टल्स नामक संस्था नै खोलेर महिला कलाकारलाई एकीकृत गरेको छ । अहिले सोही स्ंस्थाबाट यहाँ कलाकारहरु सहभागी छन् । यो भारतीय महिला कलाकारको संस्था स्प्रेड वीङ्सबाटै प्रेरित भएर खोलिएको हो । उनीहरुले यस्तै संस्था नेपालमा पनि चाहेको बताएका छन् । त्यसो भयो महिलाले आफ्नो कला सिर्जना प्रदर्शनीमा पुरुषको भर पर्न नपर्ने कलाकारहरु सुनाउँछन् ।
नोपली २१ कलाकार लालित्य कला जागरणबाट सहभागी छन् । नेपाली कलाकारको नेतृत्व गरेर शुष्मा श्रेष्ठले प्रदर्शनीमा प्रतिनिधित्व गर्नुभएको छ । महिलालाई समेटेर अघि बढाऔँ भन्ने सोचका साथ काम थालेको उहाँले सुनाउनुभयो । “नेपाली महिलाको कलालाई पनि सँगसँगै्र अघि बढाऔँ भनेर सहभागी भएका छौँ, यसले महिला कलाकारलाई प्रोत्साहन मिलेको छ”, उहाँले भन्नुभयो ।
भारतको सबै विधा र विषयका सिर्जना प्रदर्शनीमा समावेश गरिएको छ भने बंगलादेशका कला समसामयिक र परम्परागत कला बढी रहेको छ भने नेपालका कलाकारले मिथिला मधुवनी आर्टलाई प्राथमिकता दिइएको बताउनुभयो । धेरैजसो कला महिलाको भाव, दृष्टिकोण शशक्तिकरण, प्रेमलगायतका समावेश छ ।
नेपालबाट २१ जना कलाकारका ३४ सिर्जनामा यसपाली मधुवनी कलाका सार्थ अन्य विविध विध र विषयका कला प्रस्तुत भएका छन् । बंगलादेशबाट १२ कलाकारका ६० सिर्जना प्रदर्शनीमा राखिएको छ । परम्परागत कलालाई प्राथमिकता दिइएका छन् । आफ्नो रहनसहन, कला संस्कृति, अमूर्त र प्रकृतिलाई पनि सुन्दर ढंगले प्रस्तुत गरेका गर्नु भएको छ । यहाँ प्रत्यक्ष रुपमा ४ कलाकार सहभागी छन् ।
भारतबाट २७ कलाकारका १०० भन्दा बढी सिर्जनाले स्थान पाएको छ । प्रदर्शनीभा भारतबाट ८ जना कलाकार प्रत्यक्ष सहभागी रहेका छन् । महिलावादीका साथै जलरङमार्फतका सिर्जना तथा दृष्यचित्र र तेलरङबाट बनाइएका सिर्जना पनि समावेश छ ।
नेपालबाट कलाकारहरु चाँदनी बज्राचार्य, शालिनी पाण्डे, राखी कर्ण, आर्या राजभण्डारी, शुभद्री सुब्बा, हिमानी प्रधान, बन्दना कनक, शरला श्रेष्ठ, प्रतिभा पोखरेल, शरिता मण्डल, जुनु श्रेष्ठ, मनसा प्रजापति, शुष्मा श्रेष्ठ, श्रेया हाडा श्रेष्ठ, यसोदा लम्साल, अनुराधा थापा, गंगा सुवेदी, सरसा खड्गी, ज्योति सापकोटा कर्ण, सुस्मिता जिमी, सरोजा खड्गीको कला सहभागी छ ।
भारतका कृति अवस्थी, पियाली गाँगुली, साम्पा गिरी विथिका दत्त, रुचिरा मजुमदार पौल, इटी भट्टाचार्य, मौमिता घोष, सोमा माझी, सोमा बेनर्जी, सुस्मिता आयुव, स्वप्ना सिन्हा, लिपिका चौधरी, पाली मजुमदार मोनिदिपा मित्र, चैतली दास, सुदिपा दास, देवजानी घोष, जया विश्वास, सुमिती सिन्हा, मौमिता मजुमदार, सुकन्या डेइ, रितुपर्ना दास, अन्तरा विष्नु, सुजाता दास, देवीका शाह, रोजिना एसमिनका कला समावेश छ।
यस्तै बंगलादेशका लुब्ना हविव, हसना हेना परोस, उमे हबिबा, डा सिमा इस्लाम, नसरिन अख्तर निला, सुनिपा, इस्लाम, महिन महुन्मा, सादिया सामिम मन्सुर, तास्लिमा अख्तर मिसु, ताहिया तास्निम, करिस्मा देवी मुनीका कला सिर्जना समावेश छ ।
फाेटाेमा भारतीय महिला कलाकारका कला
नेपाली महिला कलाकारले बनाएकाे कला
बंगलादेशका महिला कलाकारले बनाएको कला